کلرهگزیدین ترکیب شیمیایی ،کاربرد کلینیکی و تاثیر آن در قدرت و دوام باندینگ های مینایی و عاجی(قسمت اول)

تیمول ، اکالیپتول ، هگزتیدین ، متیل سالیسیلات ، منتول ، کلرهگزیدین گلوکونات ، بنزالکونیوم کلراید ، ستیل پیریدینیوم کلراید ، متیل پارابن ، هیدروژن پراکساید ، دیفن بروماید ، آنزیم ها و بعضا فلوراید و کلسیم. آب نیز جزئی است که اجزاء فوق را در کنار هم نگاه می دارد. شیرین کننده هایی نظیر سوربیتول ، سوکرولوز ، سدیم ساخارین و زایلیتول نیز که خود اثری آنتی باکتریال دارد نیز ممکن است افزوده شود.  بعضا الکل تا حدود ۲۰% به عنوان حامل عوامل طعم دهنده اضافه می شود ؛  به علاوه الکل خاصیت آنتی باکتریال خود را نیز اعمال می نماید. البته الکل می تواند سبب خشکی و دهیدراتاسیون محیط دهان شود و اثرات کارسینوژنیک خود را نیز در صورت مصرف های مکرر اعمال نماید. بسیاری از دهان شویه های کلرهگزیدین جدید فاقد الکل می باشند.

به اغلب دهان شویه ها نگاه دارنده ای نظیرسدیم بنزوات اضافه می شود تا دهان شویه را پس از باز شدن درب آن تازه نگاه دارد.

بسیاری از دهان شویه ها دارای pH اسیدی هستند. در افرادی که دارای ریفلاکس اسیدی هستند و یا دارای ناراحتی های گوارشی می باشند ، استفده از دهان شویه هایی با pH خنثی توصیه می شود.

● عملکرد
کلرهگزیدین یک ترکیب بیس بیگوانید با مولکول قرینه است که به شدت خاصیت کاتیونی دارد. کلرهگزیدین دارویی باکتریواستاتیک و باکتریوسید می باشد. این ماده یک آنتی سپتیک قوی روی باکتری های گرم منفی و گرم مثبت است. نکته حائز  اهمیت این است که کلرهگزیدین می تواند غشای لیپیدی و پروتئینی باکتری های گرم منفی را نیز تحت تاثیر قرار دهد.

کلرهگزیدین به سه فرم دی‌گلوکونات، استات و هیدروکلراید وجود دارد که دو فرم دی‌گلوکونات و استات قابل حل در آب می باشد. از مزایای کلرهگزیدین اتصال و چسبندگی محکم آن به غالب نواحی دهان می‌باشد که باعث می‌شود این ماده پس از چسبندگی به تدریج و آهسته آزاد گردد و در یک محدودۀ زمانی، دائماً محیط ضد میکروبی در دهان فراهم می‌آورد.
تقریباً سی درصد کلرهگزیدین مصرف شده، در سطح دهان باقی می‌ماند و آزاد سازی بافری آن بسته به میزان pH دهان متفاوت می‌باشد. علت چسبندگی کلرهگزیدین را به خاصیت کاتیونی آن نسبت می‌دهند که باعث اتصال آن به گروه های آنیونیک موجود در گلیکوپروتئین‌ها و فسفوپروتئین‌های سطح مخاط و پلیکل دهانی می‌گردد. تاثیر کلرهگزیدین محدود به یک گونۀ خاص نبوده و بر طیف وسیعی از باکتری های گرم مثبت و منفی و همچنین برخی از قارچ‌ها و برخی از ویروس‌ها از جمله ویروس مولد ایدز و هپاتیت موثر است.
به علت خاصیت کاتیونی، جذب پوستی و مخاطی آن از دستگاه گوارش حداقل می‌باشد. در آزمایشات حیوانی اثرات سمی و سرطان زائی در این ماده دیده نشده است.
اکثر محققین بر این عقیده‌ هستند که مکانیزم اثر کلرهگزیدین در ارتباط با تمایل شدید این ماده برای چسبندگی و اتصال قوی به غشاء باکتری‌ها و پاره نمودن غشاء سلولی می باشد. پس از اتصال مولکول کلرهگزیدین به غشاء باکتری، نفوذپذیری غشاء مزبور افزایش یافته و به علت به هم خوردن تعادل اسمزی در دو طرف جدار سلول، برخی از محتویات داخل سلولی با وزن کم مولکولی از سلول خارج می شوند. این پدیده در حضور مقادیر کم کلرهگزیدین رخ می‌دهد در حالی که در مقادیر بالاتر، این ماده در سیستوپلاسم رسوب می‌نماید.

● اشکال تجاری موجود:

کلرهگزیدین به اشکال دهان شویه ، وارنیش ، ژل و یا موجود در آدامس وجود دارد. ژل آن برای افراد با ریسک پوسیدگی بالا توصیه می شود ؛ بدین ترتیب  که هفته ای یک بار همراه با مسواک مورد استفاده قرار می گیرد. غلظت ژل کلرهگزیدین ۱% می باشد.

وارنیش کلرهگزیدین نیز موجود می باشد. غلظت های قابل قبول کلرهگزیدین در وارنیش ،  ۲/۰-۱/۰ درصد می باشد. وارنیش فلوراید حداقل تا ۲۴ ساعت روی دندان ها باقی می ماند. به همین دلیل تاثیر آن از سایر روش ها بیشتر بوده و از سوی دیگر باعث بدرنگی دندان ها می شود که تا ۲۴ ساعت ادامه خواهد داشت. اشکال دیگر وارنیش های فلوراید ، طعم تلخ آن است.

دهان شویه کلرهگزیدین تحت عنوان های تجاری Pridex, Priochip Towelette ,Periogard,Perisol,Spectrum-4,و Oral rinse در دسترس می باشد. در انگلیس تحت عنوان Corsodyl  یا Chlorhex  وجود دارد. در آلمان به نام Chlohexamed  وجود دارد و در استرالیا Sevacol نام گذاری شده است. در بعضی کشورها با همان نام دارویی خود یعنی کلرهگزیدین شناخته می شود. در ایران کلرهگزیدینی که در داروخانه ها در دسترس عموم می باشد ، کلرهگزیدین ۲/۰% است ؛ البته اخیرا کلرهگزیدین ۱۲/۰% هم وارد شده است که بنا بر ادعای کارخانه سازنده عوارض جانبی آن مانند ایجاد تغییر رنگ در دندان ها بسیار کم تر از انواع مشابه( با غلظت های بالاتر) می باشد. دهان شویه کلرهگزیدین برای بچه های زیر ۶ سال توصیه نمی گردد.

کلرهگزیدینی که در مطب های دندانپزشکی موجود می باشد ، به صورت خالص بوده و فاقد افزودنی های لازم برای ایجاد دهان شویه می باشد. کلرهگزیدین ۱۲/۰% (Ultra dent)  جهت ضد عفونی حفره قبل از ترمیم ارائه شده است. کلر هگزیدین ۲% (FGM) نیز در بازار دندانپزشکی وجود دارد که به دلیل غلظت بالا ، دارای اثرات باکتریسیدال و باکتریواستاتیک بسیار قوی می باشد که می تواند برای شستشوی کانال ها و یا ضد عفونی کردن حفره قبل از ترمیم استفاده شود. البته به دلیل غلظت بالا دارای اثر سوزانندگی روی مخاط بوده و به همین دلیل استفاده از آن به عنوان دهان شویه توصیه نمی شود.

دهان شویه جدیدی به نام اپی مکس (Epimax) وارد بازار گردیده است. این دهان شویه حاوی کلرهگزیدین ۱۲/۰% و سدیم فلوراید ۰۵/۰%  بوده و فاقد هرگونه الکل است.

لازم به ذکر است که بیشترین غلظتی که از کلرهگزیدین موجود است ۴% می باشد که جهت ضدعفونی محیط جراحی استفاده می شود. از غلظت ۲% آن جهت ضد عفونی کردن دست ها استفاده می شود. غلظت ۲% و ۴% آن می تواند باکتری ها، قارچ ها ، مخمرها و ویروس ها را مهار نماید.

·         آدامس های حاوی کلرهگزیدین:

آدامس به عنوان یک شکل دارویی استاندارد پذیرفته شده و نام آن به عنوان یک سیستم دارویی در ۱۹۹۱ در کمیسیون اروپا ثبت شده است. شکل دارویی آدامس به دلیل کاهش دوز دارو ، کاهش عوارض جانبی ، آزاد سازی کنترل شده دارو در زمان نسبتا طولانی ، تحریک ترشح بزاقی و ایجاد خاصیت بافری و سهولت و جذابیت مصرف و … مورد توجه می باشد. Ainamo و اعتماد زاده نشان دادند که آدامس می تواند حامل خوبی برای کلرهگزیدین باشد. نشان داده شده است که خاصیت ضد پلاک آدامس های حاوی کلرهگزیدین از آدامس های حاوی زایلیتول و سوربیتول بیشتر است. آدامس های حاوی کلرهگزیدین و زایلیتول به طور معنی داری میزان باکتری های پاتوژن استرپتوکوک موتانس و لاکتوباسیل و مخمرها را در حفره دهان کاهش می دهند ؛ ولی آدامس های حاوی زایلیتول تنها میزان استرپتوکوک موتانس را کاهش می دهند. آدامس کلرهگزیدین دارای خاصیت ضد ژنژیویت است و میزان تغییر رنگ دندانی ایجاد شده توسط آن به طور معنی داری کم تر از دهان شویه کلرهگزیدین می باشد. در بعضی مطالعات ، میزان رضایت مصرف کنندگان از طعم آدامس کلرهگزیدین ضعیف گزارش شده است ؛ بنابراین ارائه فرمول جدیدی به منظور دستیابی به طعم مطلوب برای مصارف عمومی در سطح اجتماع ضروری به نظر می رسد. مطالعه دکترکلاهی ، دکتر غلیانی و دکتر ورشوساز نشان داد که آدامس می تواند حامل خوبی برای کلرهگزیدین گلوکونات باشد. در این سیستم ، دارو در مدت نسبت طولانی و به صورت کنترل شده آزاد می شد که نسبت به فرم دهان شویه که به مدت فقط ۳۰ ثانیه مورد استفاده قرار می گیرد ، ارجح است. میزان داروی آزاد شده در آدامس های کلرهگزیدین برابر با ۲۰ میلی گرم در روز می باشد که نصف فرم دهان شویه (۴۰ میلی گرم در روز ) است. نتایج این مطالعه نشان داد که آدامس های حاوی کلرهگزیدین گلوکونات می تواند به طور کامل از تشکیل پلاک دندانی پیشگیری نماید ؛ به علاوه می تواند میزان پلاک موجود را نیز کاهش دهد.

مهم ترین نگرانی در مورد مصرف آدامس های کلرهگزیدین ، ایمنی آن ها می باشد. مروری بر کاربرد ۲۰ ساله کلرهگزیدین نشان می دهد که این ماده هیچ گونه اثر سرطان زایی در حیوانات آزمایشگاهی نداشته و کاربرد طولانی مدت دهانی آن هیچ گونه تغییری در شاخص های هماتولوژیک و بیوشیمیایی در انسان ایجاد نکرده است. کلرهگزیدین به سختی از پوست و مخاط و دستگاه گوارش جذب می شود و سمیت ناچیزی از خود نشان می دهد. به علاوه میزان دارو در هر قطعه آدامس بسیار ناچیز است و بنابراین به نظر نمی رسد نگرانی در مورد بلع محتوای دارویی آدامس وجود داشته باشد.

بنابراین با توجه به ایمنی و اثربخشی و مزایای متعدد از جمله کاهش میزان دارو به نصف ، کاهش عوارض جانبی ، تحریک ترشح بزاق ، افزایش خاصیت بافری ، آزادسازی طولانی مدت و کنترل شده دارو ، این نوع آدامس می تواند به عنوان به جزئی مهم در ارتقاء بهداشت دهان و دندان به بیماران توصیه شود.

·         گلاس آینومرهای حاوی کلرهگزیدین:

در مطالعه ای که در ۲۰۰۵ انجام شد ، نشان داده شد که بهترین غلظت کلرهگزیدین برای گلاس آینومر ۱%  است. در این غلظت باکتری ها مهار شده و کم ترین تاثیر را روی خواص فیزیکی و قدرت باند گلاس آینومر خواهد داشت ؛ در حالی که غلظت های بالاتر سبب کاهش قدرت باند کششی و استحکام فشاری گلاس آینومر می گردد. این غلظت هیچ گونه تاثیر منفی روی Setting time کلرهگزیدین ندارد.

دو نمک کلرهگزیدین (کلرهگزیدین دی استات و کلرهگزیدین دی کلراید)  به صورت پودر بوده و می توانند به پودر گلاس آینومر اضافه شوند.

● کاربرد کلرهگزیدین جهت اختلاط MTA

هر چند جهت اختلاط MTA می توان از سرم فیزیولوژی و یا داروی بی حسی استفاده نمود ، اما استفاده از کلرهگزیدین گلوکونات ۱۲/۰% ، اثرات آنتی باکتریال MTA را تقویت می کند.در حالی که MTA مخلوط شده با آب نیز رشد باکتریایی را مهار می کند ؛ اما جایگزین کردن کلرهگزیدین به جای آب تاثیر بیشتری دارد و می تواند باکتری هایی مثل اکتینومایسس ادنتولیتیکوس ، فوزوباکتریوم نوکلئاتوم ، استرپتوکوک سنگوئیس ، اشریشیاکولی ، استافیلوکوکوس اورئوس ، پسودوموناس آئروژینوزا و کاندیدا آلبیکانس را مهار کند.

می توان به جای کلرهگزیدین ۱۲/۰% از کلرهگزیدین ۲% نیز استفاده نمود ؛ اما استفاده از دهان شویه کلرهگزیدین ۲/۰% به دلیل ناخالصی موجود مانند الکل توصیه نمی شود.

 ● کلرهگزیدین و کاهش باکتری های پوسیدگی زا:

عوامل آنتی باکتریال گوناگونی مانند آنتی بیوتیک ها جهت کاهش باکتری های پوسیدگی زا مورد توجه قرار گرفته اند. در این میان ؛ علاوه بر فلوراید ، کلرهگزیدین تاثیر بسزایی در کاهش باکتری های پوسیدگی زا داشته است. کلرهگزیدین نقش موثری در مهار پلاک باکتریال دارد. از آن جا که کلرهگزیدین بسیار محکم به انساج دندانی می چسبد و تا ساعت ها تاثیر خود را حفظ می کند ، داروی آنتی باکتریال بسیار موثری می باشد. به همین دلیل (کاهش باکتری های محیط دهان) ، کلرهگزیدین داروی موثری جهت کاهش و یا از بین بردن بوی بد دهان می باشد ؛ بدین ترتیب که کلرهگزیدین علاوه بر کاهش باکتری ها ، سولفور ایجاد شونده توسط باکتری های بی هوازی را کاهش می دهد.

این ماده به صورت دهان شویه ۱۲/۰% برای بیماران در معرض خطر بالا و برای مدتی کوتاه تجویز می شود. کلرهگزیدینی که جهت مراقبت دندان ها در برابر پوسیدگی مورد استفاده قرار می گیرد ، می تواند به صورت وارنیش نیز باشد. بهترین و موثرترین نوع وارنیش گونه ای بوده است که توسط دندانپزشک روی دندان ها زده شده است. کلرهگزیدین سبب رمینرالیزاسیون ضایعات پوسیدگی اولیه شده و با کاهش میزان استرپتوکوک های موتانس ، سرعت رشد پوسیدگی ها را کاهش می دهد. در صورتی که از کلرهگزیدین برای حدود ۲ هفته استفاده شود ؛ استرپتوکوک های موتانس برای مدت ۲۶-۱۲ هفته ، در حدی کم تر از حد پوسیدگی زایی باقی می مانند. استفاده از کلرهگزیدین به صورت پیوسته و به مدت ۲ هفته در افراد با ریسک بالای پوسیدگی و یا افراد با پوسیدگی های حاد توصیه می شود. پس از تکمیل دوره درمان در این افراد ، استفاده هفتگی جهت پایین نگاه داشتن استرپتوکوک های موتانس کافی می باشد. استفاده از دهان شویه کلرهگزیدین ، بیمار را از کاربرد مسواک و نخ دندان بی نیاز نمی سازد.

● طیف اثر: کلرهگزیدین بر علیه طیفی از باکتری های هوازی و بی هوازی، گرم مثبت و گرم منفی فعالیت دارد. این دارو همچنین بر کلامیدیا تراکوماتیس، بعضی از قارچ ها و بعضی از ویروس ها نیز مؤثر است ولی بر میکوباکتری­ها تأثیری ندارد. کلرهگزیدین بر طیف وسیعی از باکتری های گرم مثبت هوازی از جمله استرپتوکوک موتانس پیوژنس (گروه آ استرپتوکوک های بتا همولیتیک)، استرپتوکوک سالیواریوس، و استرپتوکوک سانگویس مؤثر است. کلرهگزیدین همچنین بر استافیلوکوک اورئوس، استرپتوکوک اپیدرمیدیس، استرپتوکوک همولیتیکوس، استرپتوکوک هومینیس، استرپتوکوک سیمولانس نیز اثر دارد.

با وجودی که بعضی از گروه های اشرشیاکولی، کلبسیلا، سالمونلا و سودوموناس در شرایط In vitro توسط کلرهگزیدین غیرفعال می شوند؛ اما در In vivo گروه زیادی از این باکتری های گرم منفی به غلضت های بالاترکلرهگزیدین پاسخ می دهند و بنابراین عملا به این دارو مقاوم هستند.

باکتری های بی هوازی:کلرهگزیدین به صورت In vitro بر علیه بعضی گروه های باکتروئیدها ، کلستریدیوم دیفیسیل، و سلنوموناس مؤثر است اما بر ویلونلا تأثیر کم تری دارد. قرص های زیر لثه ای بر بعضی از باکتری ایجاد کنندۀ چرک مانند پوروفیروموناس جینجیوالیس، پرووتلا اینترمدیا، فورسیتوس، و کامپیلوباکتر رکتوس مؤثرند.

قارچ ها: در آزمایشات In vitro کلرهگزیدین بر کاندیدا آلبیکانس، کاندیدا دوبلینینسیس، کاندیدا گلابراتا، کاندیدا گیلرموندی، کاندیدا کفیر، کاندیدا کروسی، کاندیدا لوسیتنیا، و کاندیدا تروپیکالیس مؤثر است.

ویروس ها: به نظر می رسد که کلرهگزیدین بر روی ویروس هایی که در پوشش خارجی خود دارای ترکیبات چربی یا دارای پاکت خارجی هستند مؤثر است. با وجود این که اهمیت کلینیکی آن نامشخص است ، اما شواهدی وجود دارند که نشان می دهند کلرهگزیدین به صورت In vitro  بر سایتومگالو ویروس (CMV)، ویروس نقص ایمنی انسان (HIV)، هرپس سیمپلکس نوع ۱و۲ (HSV-1و HSV-2) ، ویروس آنفولانزا، ویروس پاراآنفولانزا، و ویروس واریولا مؤثر است.

مقاومت به کلرهگزیدین: جدا از اسپورهای باکتری ها و بعضی باکتری های گرم منفی که به طور طبیعی به کلرهگزیدین مقاوم هستند، ایجاد مقاومت اکتسابی به این دارو در میکروارگانیسم هایی که به آن حساس بوده اند به ندرت گزارش شده است.

● کاربرد کلرهگزیدین در بیماری های پریودنتال:

محلول موضعی کلرهگزیدین گلوکونات ۱۲/۰ به عنوان یک دهانشویه در درمان جینجیوایتیس به کار برده می شود. این دهان شویه شیوع و شدت التهاب مخاط (موکوزیت) و سایر عوارض بیماری­های سرکوب کنندۀ سیستم ایمنی را کاهش می دهد و از شیوع عفونت ­های بیمارستانی دستگاه تنفسی می کاهد. کلرهگزیدین گلوکونات برای استفادۀ زیر لثه­ای به فرم قرص­های قابل جذب  به عنوان یک درمان کمکی برای بیماران مبتلا به پریودنتیت مورد استفاده قرار می گیرد.

ژنژیویت: محلول موضعی کلرهگزیدین گلوکونات ۱۲/۰ در درمان ژنژیویت در افراد بالغ به کار برده می شود. این محلول موضعی دهانی بین جلسات ملاقات دندانپزشکی به عنوان یک برنامۀ حرفه­ای در درمان ژنژیویت مورد استفاده قرار می گیرد. همچنین محلول موضعی کلرهگزیدین به عنوان درمان کمکی در درمان ژنژیویت اولسراتیو نکروز کنندۀ حاد نیز مورد استفاده قرار گرفته است. ایمنی و مؤثر بودن محلول دهانی کلرهگزیدین بدین منظور هنوز مشخص نشده است.

منطق استفاده از محلول موضعی کلرهگزیدین گلوکونات در درمان ژنژیویت هم برپایۀ تأثیرات آنتی باکتریال این دارو و هم بر اساس تأثیرات ضد پلاک آن است.  باقی ماندن خواص آنتی­میکروبیال گزارش شده همراه با کلرهگزیدین آن را به داروی انتخابی کنترل پلاک و درمان ژنژیویت تبدیل کرده است. نتیجۀ یک مطالعه بر روی افراد بالغ بدون علائم پریودونتیت نشان داده است که یکبار استفاده از دهانشویه کلرهگزیدین ۲/۰ درصد ، تعداد باکتری­های بزاق را حداقل به مدت ۷ ساعت کاهش می­دهد و از بقیۀ دهانشویه ها مؤثرتر است ( به عنوان مثال در مقایسه با: ستیل پیریدینیوم کلراید، روغن­های فنولیک، تری­کلوزان، زینک کلراید).

در مطالعۀ دیگری در بزرگسالان بدون علائم پریودونتیت، دهانشویه کلرهگزیدین ۲/۰ درصد میزان پلاک دنتوجینجیوال را بیشتر از سایر دهان شویه­های آزمایش شده از قبیل روغن های فنولیک پائین ­آورد. نمونه برداری میکروبیولوژیک پلاک دندانی پس از ۶ ماه استفاده از محلول موضعی کلرهگزیدین گلوکونات ، ۹۷-۵۴ درصد کاهش در تعداد بعضی از باکتری­های بی­هوازی را نشان داده است.

نتایج تعداد زیادی از مطالعات کنترل شده در بزرگسالان مبتلا به ژنژیویت نشان می­­دهند که استفاده از محلول دهانی کلرهگزیدین % ۱۲/۰ دو بار در روز به مدت ۶ هفته به عنوان دهانشویه ، باعث کمتر شدن ژنژیویت ، خونریزی لثه، و پلاک در مقایسه با Placebo یا دهان شویه­های حاوی سایر مواد ( مانند روغن­های فنولیک، سانگوینارین) می­شود.

دوز مصرفی کلرهگزیدین در ژنژیویت: دوز معمول بزرگسالان محلول موضعی کلرهگزیدین گلوکونات % ۱۲/۰ برای استفاده به عنوان دهانشویه ۱۵ میلی لیتر دو بار در روز به مدت ۳۰ ثانیه ( صبح و شب بعد از مسواک زدن) است.

پریودونتیت:کلرهگزیدین گلوکونات به شکل قابل استفاده در زیر لثه، به صورت قرص­های قابل جذب حاوی کلرهگزیدین به عنوان درمان کمکی در کنار جرم­گیری و روت پلنینگ (Root planning) برای کاهش عمق پاکت در درمان پریودنتیت بزرگسالان به کار گرفته می­شود. کلرهگزیدین گلوکونات زیر لثه­ای به عنوان بخشی از درمان­های نگه­دارندۀ پریودونتیت که شامل بهداشت خوب دهانی پس از برداشت پلاک­ باکتریال توسط دندان پزشک است مورد استفاده قرار می گیرد. ایمنی و سودمندی استفاده از کلرهگزیدین گلوکونات زیر لثه­ای در پاکت­های پریودونتال همراه با آبسه تا کنون به اثبات نرسیده است و توصیه نمی شود.

در  میان دهان شویه های مورد استفاده ، روی کلرهگزیدین بیش از بقیه مطالعه شده و به عنوان استاندارد طلایی معرفی شده است.

در مواردی که به صورت موقت مسواک زدن امکان‌پذیر نیست می‌توان از دهان شویه کلرهگزیدین به عنوان جانشین مسواک استفاده کرد ؛ مثلاً زمانی که به دنبال جراحی دهان یا جراحی‌های لثه به دلیل وجود زخم و بخیه امکان استفاده از مسواک وجود ندارد ، کاربرد کلرهگزیدین بسیار موثر است. در این وضعیت با کنترل شیمیایی پلاک میکروبی، بهبود زخم و جراحات دهانی تسریع می‌گردد ؛ یا زمانی که برای درمان شکستگی‌های فکی، دو فک به یکدیگر ثابت شده و فرد قادر به باز کردن دهان و استفاده از مسواک نیست. البته یادآوری می‌گردد که به طور معمول نمی‌توان دهان‌شویه را به عنوان جایگزین مسواک در کنترل پلاک میکروبی و تمیز کردن سطوح دندانی استفاده کرد بلکه بهتر است استفاده از دهان‌شویه به همراه مسواک‌زدن و در تکمیل آن باشد.

● عوارض استفاده از دهان شویه کلرهگزیدین

معمولا اثرات جانبی همراه با کلرهگزیدین خفیف است و معمولا نیازی به قطع ادامه درمان ندارد. شایع ترین اثر جانبی گزارش شده دهانشویه کلرهگزیدین ؛ رنگ گرفتن دندان ها، ترمیم های زیبایی، سطح پشتی زبان و سایر سطوح دهانی و افزایش تشکیل جرم و تغییر در احساس چشایی است.

همان گونه که اشاره شد ؛کلرهگزیدین موجب پدید‌آمدن رنگ قهوه‌ای بر روی دندان‌ها و پرکردگی‌های هم رنگ دندان ، مخاط دهان و زبان می‌شود. این امر به اتصال گروه های کاتیونی کلرهگزیدین به مواد موجود در رژیم غذائی مانند گالیک اسید و تانیس نسبت داده می‌شود و شدت آن بستگی به مقدار ماده مصرفی و زمان مصرف آن دارد. این تغییر رنگ خارجی بوده و توسط پالیشنگ دندان برطرف می‌شود. از دیگر عوارض کلرهگزیدین که چندان شایع نیست جراحات مخاطی است که بسته به غلظت کلرهگزیدین دارد.

کلرهگزیدین طعم ناخوشایندی دارد و می‌تواند موجب تغییرات موقتی در حس چشایی شود. به ویژه این تاثیر در مورد طعم شوری است که باعث بی‌مزه شدن غذا می‌گردد و این تغییر  به غلظت کلرهگزیدین بستگی دارد. حس چشایی که بیش از همه تحت تأثیر قرار می گیرد ؛ شیرینی و پس از آن شوری و ترشی و در آخر تلخی است. معمولا این تغییرات موقتی هستند. علت این تغییر دناتوره شدن پروتئین‌های سطحی مستقر بر روی جوانه‌های چشایی است.

موارد کمی از تورم یکطرفه یا دوطرفه غده پاروتید در اثر مصرف کلرهگزیدین گزارش شده است. کلرهگزیدین با مهار تجزیه گلوکز توسط باکتری ها ، از تولید اسید جلوگیری می‌کند و محیط را قلیائی نگه می‌دارد ؛ که این عامل زمینه را برای تشکیل جرم های فوق لثه‌ای آماده می‌کند.

تداخلات داروئی:کلرهگزیدین‌ باصابون ها و پاک‌کننده‌های آنیونی ناسازگاراست‌.

هشدارها: از تماس‌ دارو با چشم‌، گوش‌ میانی‌ و حفرات‌ بدن‌ باید اجتناب‌شود.

عوارض‌ جانبی‌: با مصرف‌ کلرهگزیدین‌ ممکن‌ است‌ تحریک‌، درماتیت‌ یا حساسیت ‌به‌ نور مشاهده‌ شود. دهان شویه کلرهگزیدین ۰٫۱۲ درصد افزون بر از بین بردن برخی استرپتوکوک بیماری زا، شماری از میکروفلور طبیعی دهان را نیز از بین می برد که این اثر از ویژگی های نامطلوب این دهانشویه می باشد.

سرطان زایی: در دو مطالعۀ In vivo بر روی پستانداران خواص موتاژنی در این دارو مشاهده نشد. در چندین تحقیق دیگر نشان داده شد که کلرهگزیدین خواص سمیت ژنتیکی ندارد. میزان موتاژن بودن دهانشویه های موجود در بازار تا کنون مورد بررسی قرار نگرفته است.

بارداری: مطالعات بر روی موش ها و خرگوش ها نشان داده است که کلرهگزیدین اثرات سوء بر روی جنین ندارد.

شیردهی: احتمال ورود دارو به شیر مادر هنوز مشخص نشده است و بنابراین تجویز قرص های زیر لثه ای در مادران شیرده فقط به هنگام نیاز باید صورت گیرد.

نکات‌ قابل‌ توصیه‌:

۱ ـ از خوردن‌ دارو بایدخودداری‌ گردد.

۲ ـ در صورت‌ ایجاد تحریک‌، درماتیت‌ یاحساسیت‌ به‌ نور، مصرف‌ دارو باید قطع‌شود.

● خلاصه و نتیجه‌گیری
با توجه به محدود بودن عوارض جانبی و نداشتن عوارض سمی و سیستمیک و با توجه به تاثیرات ضد میکروبی قابل ملاحظۀ این دهان شویه، امروزه ترکیب کلرهگزیدین گلوکونات به عنوان دهان شویه کاربرد زیادی داشته و مصرف آن در دوره‌های کوتاه مدت و به ویژه همزمان با جرم‌گیری و جراحی‌های دهان به صورت روزافزون توصیه می‌شود.

دکتر سحر میرزابیگی- دندانپزشک